EŞREF ŞEMİ-ZADE
EŞREF ŞEMİ-ZADE
Eşref Şemizade 1908 yılında Kezlev rayonunda dünyaya gelir. Küçük yaşlardan itibaren şiire olan ilgisi ile, halkımızın isteklerini yazmaya yönelmiştir.
Ey, qardaşlar! Alıp beriñ
Çüyden eski sazımnı.
Alıp beriñ, tatarlıqnı
Acısını çalayım!
Boran poeması; 1941-1942
İlköğrenimini İstanbulda, yüksek eğitimini Moskova Sinema Enstitüsünün Senaryo Bölümünde tamamlar. 1928 yılından sonra birçok aydın, milliyetçilik nedeniyle aşırı baskı altında kalmıştır. Şair bu dönemde yeni siyasi hayatla gelen içtimai hayatı, geleneklere uygun ifade edip, fikirlerini eserleri ile toplumumuza aşılamıştır. Bu amaçla yazılan eserlerinden biride Lenin'ge şiiridir. Genç yaşta Kırım Tatar Edebiyatçıları çevrelerinde yer alıp, 1929 yılında latin alfabesi ile çıkan Köz Aydın mecbuasında yazar olarak görev alır. 1932-1937 yıllarında Kırım Tatar Yazıcılar birliğinde baş katip olur.
Ayt, Dinyaper, ayt dünyada körgeniñni,
Qıdırlezde yoldan çıqıp cürgeniñni,
Ev avdarıp, köy aqtarıp, şeer basıp
Muradıña nasıl etip irgeniñni...
Dinyaper poeması; 1931
1941 de tutuklanıp, 1942 yılında serbest bırakılır. 1944 yılında ailesi ile birlikte tüm Kırım Tatarların yaşadığı sürgüne oda şahit olur. Bir gün tüm Kırım Tatarların Anavatan dönüp, yerleşebileceği hayali ile yaşamıştır. Bu hissini şiirlerinde bizlere de hissettirir.
Ah, Qırımım, doğğan mesken,
Neler ötti başıñdan!
Yarıp baqsañ, er taşıñnıñ
Kökreginden ot çıqar.
Otnen birge alevlene,
Yana er bir taşıñda
İlelebed, tek eki söz:
“Ya ölüm, ya intiqam!”
.
Boran poeması; 1941-1942
Kırım Tatar Edebiyatının ifadesinin en zor olduğu; 1944 yılında şiirleri ile edebiyatımızın silkinip, canlanmasına sağlamıştır.
Ses-soluq yoq, tek kimerde
Çegertkiler çırılday.
Tosat-tosat talğın yelmen,
Altın aşlıq şuvulday.
Ciğerine sinip qala
Temiz ana qoqusı...
Kimge tiyer yaz gecesi
Böyle çölnifi yuqusı...
Çölde Yaz Aqşamı poeması;
1949 yılında ikinci kez tevkif edilip, Stalin döneminin bitişi ile 1954 de yeniden özgürlüğünü eline alır.
Ey, afatlı boranlarda
Çatallanğan yaş yürek,
Damırıñda qaynap turğan
Qara qannı qurutma!
Qan içici azğınlarnıñ
Halqqa bergen azabın
Ömürbillâ bağışlama,
Ömür billâ unutma!
Yol Berme poeması; 1956
Şiirleri oldukça duygulu, sade ve içen anlatımı ile Kırım Tatar Edebiyatının birer incileridir. Usta şair, kimi zaman anılarından bir sahne, bazen destanlardan bir kare, bazen atasözlerimizden etkilenmiştir. Hem Kırım Tatar dilini-kültürünü muhafaza edip; zenginliğini gösterirken, bir yandan da Rus Edebiyatını öğrenmiştir. Kırım Tatarlarının yaşadığı acıyı eserlerinde gözler önüne sermiştir. Halk dilini eserlerine yansıtırken hem sevilmiş hemde öğütler ile insanlara birer yol çizmiş.
Zaman zaman ekende,
Zaman yaman ekende,
Yer yüzü de kök kibi,
Munar, duman ekende,
Kiyik çöller artında,
Qara derya qatında
Olğan zengin bir diyar –
Baarstan adında.
Qışı – baar, küzü – yaz,
Dertke derman avası.
Aslıhan poema-destan;
Tögeregiñ egri olsa
Doğru yoldan taypınma.
Vicdanıñnen bilip qullan
Ağızıñnıñ qaşığın.
Alçaqlardan örnek alma,
Tabiattan ibret al!
Gül kübrede yetişse de,
Almay kübre sasığın.
Sekizliklerden; 1956
Çölde Yaz Aqşamı, Arık Baş Eteğinde, Saba, Qış Kele, Yüregime, Gece, Tuvğan Til, Oqumağa Kettik Biz, Yırlarım, Köyge Mektup gibi bir çok şiirin müellifidir. Şiirlerini; Kaval (1965), Toğan Kaya (1969), Şiirler ve Poemalar (1978) isimli kitaplar olarak yayınlamıştır. Destan şeklinde Alime ve Asıl Han şiirlerini yazmıştır. Kırım edebiyat tarihi için çeşitli çalışmalar içerisinde yer alıp; edebiyatımızın yazar ve şair hayatlarını özet olarak tanıtan kitapların hazırlanmasında yardımcı olmuştur. Aynı zamanda edebi eserlerin eleştirilerine yönelik çalışmalara katılmıştır. Bu çalışmalar sonucunda Ömür ve Yaratıcılık (1974) ve Halk Hizmetinde (1977) eserlerini ortaya koymuştur. Eşref Şemi-zade 1978’ de Moskova’ da vefat etti. Vasiyeti üzerine Kırım’ a defin edildi.
